gang – Søkjesida til Grunnmanuskriptet og Aasen-ordboki

Søkjesida til Grunnmanuskriptet (1935, rettshavar: Språksamlingane ved UiB) og Norsk Ordbog (1873, Ivar Aasen)

GM	Aasen
gang m. 1. det å ganga (i tyd. 1.), gonge (òg "gång" Vestl o.fl.). Vera å gange, vera på ferde, i rørsle, "å gångje" (SoFj), òg å "gågnå" (vel av gl. dat.). Å. 2. det å glida, skrida fram, fart (jfr. ganga 2.). Få båten på ~, det gjeng sin jamne ~, t.d. um eit arbeid. Å. 3. det å stiga, svella upp, gøysa (jfr. sjøgang, brjostgang); serleg um æsing, as; òg gjær kveik. Setja ~ på ølet, setja as i ølet. Å. 4. (lang-smalt) rom ved inngangen åt eit hus eller husvære, eller millom ulike deler av eit hus (jfr. gong, sval), Å, B. 5. veg, stig, t.d. i ein hage; òg laup, renne, kanal, Å, soleis t.d. um pipor og smog i vokstrar eller dyr, røyr eller pipe åt røyk, Sn. 6. malmår i fjellet (Nedenes o.fl.), Å, (Shl), V. 7. måla list eller line på eit farty (jfr. målargang ) (No), Å (Shl), V. 8. kant med farge som skil seg ut, på duk eller plagg (Tel, Hal), Å. 9. greide i klokkor som saman med regulatoren held jamn rørsle, Sn, B. 10. so mykje som gjeng eller tarvst i ein gong, porsjon. Ein ~ mat, eit mål mat; drikka ein ~ kaffi, drikka ein kopp kaffi; han gav han ein ~ juling, han gav honom ei dengsle. Sn. 11. so mange einskildting som trengst til eit visst fyremål eller til å utgjera ein heilskap, sett, Sn, B; soleis um ein full klædnad, klædegang (Austl), Å, (jfr. sneisgang, hesteskogang Gbr o.fl.), R(knappegang), Sn. 12. botn, sole på fotbunad (Vestl), Å. 13. maskin-del som ligg um ein ås og tener til å stydja eller bera han medan han gjeng (jfr. åsgang, tappgang). Sn, B. 14. hava ~ med, hava høve til, råd til; hava lett for (Ø. Slidre o.fl. i Va), R. Gn. gangr; òg i nisl. gangur, frå t. Um tilfanget: Tilfanget kjem frå Grunnmanuskriptet hjå Universitetet i Oslo, den gongen Universitetet i Oslo dreiv Språksamlingane og åtte Grunnmanuskriptet. Søkjesida deira låg ei stund nede både tidt og ofte, og slik vart fyrsteutgåva av denne søkjesida til og lagt ein løynd stad på folk.uio.no (som var langt stødugare en edd.uio.no) til eige bruk. Sidan tok Universitetet i Bergen yver Språksamlingane – og rettane til tilfanget, medan denne søkjesida flutte til ordboki.no då folk.uio.no-tenesta vart lagd ned. Tilfanget skal vera likt, men framsyningi skil seg noko.	Gang, m. 1) Gang, Gaaen; Fodvandring. Afvig. Gaang, B. Stift og fl. Vera aa Gange: være paa Færde, i Bevægelse. Lyder som “aa gaangje”, Nordre Berg. Paa Sdm. ogsaa “aa gaagnaa”, vistnok af et gammelt Dativ: á göngunum. 2) glidende Bevægelse, Fart, Fremskriden. Faa Baaten paa Gang. Det gjeng sin jamne Gang (f. Ex om et Arbeide). 3) Stigning, Opsvulmen, Opbruusning. Jf. Sjogang, Brjostgang. Særskilt om Gjæring. Setja Gang paa Ølet: faae Øl til at gjære. Ogsaa om selve Gjæringsstoffet (= Gjær, Kveik). 4) Gangrum, Indgang til et Værelse; Entree. (Jf. Gong, f. og Sval). 5) Vei, Gangsti (f. Ex. i en Have); ogsaa Løb, Rende, Kanal. 6) Malm-Aare, Ertsgang i et Bjerg. (Nedenæs og flere). 6) en malet List eller Linie paa Siden af et Fartøi. Nordl. 8) en Kant med en afvigende Farve, paa Duge eller Tørklæder. Tel. Hall. 9) Klædning, et Sæt af Klæder (Overklæder); ogsaa kaldet “Klædegang”. Østl. Jf. Gangverja. 10) Bund eller Saaler i Fodtøi. B. Stift. Jf. Gong, f. Gonga, f. ganga, v.n. (gjeng, gjekk, gjenget), at gaae. Formerne lyde forskjelligt; saaledes Inf. ganga, Hard. Voss; gaanga, Nhl. og flere, gange Rbg. Tel. Hall. Vald. gang’, Trondh.; og dernæst i en kortere Form: ga, Hard. Nhl. Ndm. Ork. Helg. og gaa, som er mest alm. Imperativ: gakk! i Fl. gange (gangje); nogle St. kun forkortet: ga el. gaa! Indik. Præs. gjeng’e (gjæng), Tel. Rbg. Jæd. Hard. Voss, Sdm., ogsaa: gjæ’, Sdm., ellers: gaar, mere alm. Fl. ganga, gaa. Impf. gjekk (ee), tildeels “gjikk”; i Fl. gingo, gjinge, Hall. Vald. Nhl. og fl. Konj. ginge (gjengje, gjøngje, Tel.). Supin. gjenget/gjenge, sædvanlig gjengje (og gjingje), B. Stift og fl., ellers gangje, Hall. Vald., forkortet: gjee, Nhl. Sdm. og gaatt, mere alm. (Jf. gjengen). G.N. ganga (geng, gékk, gengit); Ang. gangan (geong); Eng. go, Holl. og Nt. gaan. – Betydning: 1) gaae, bevæge sig fremad med Fødderne; om Dyr og Mennesker. Tildeels ogsaa om Fremskridning uden Fødder; saaledes om Fiskene; f. Ex. Laksen gjeng upp i Elvi. Jf. renna, siga. 2) glide afsted formedelst Tyngde, Tryk eller drivende Kraft; f. Ex. om Vand, om Jordskred, om Fartøi paa Vandet. Ogsaa med Betydn. seile; f. Ex. Han gjekk upp um Neset, ↄ: han seilede saa høit mod Vinden, at han fik Næsset i Læ. 3) være i Bevægelse, f. Ex. om en Maskine, en Mølle, et Uhr. Det gjekk Brjostet paa honom, ↄ: hans Bryst bevægede sig stærkt (af tungt Aandedræt). Særskilt om gjærende Vædske. Faa Ølet til aa ganga, ↄ: gjære, komme i Gjæring. 4) skride fremad, komme længere. Om Tiden; om Sol og Maane; ogsaa om et Arbeide, en Sag. 5) gaae paa en vis Maade, føie sig, lykkes, løbe af. Det gjeng fort, seint, traatt, vel, illa. 6) gjælde, være gangbar. Den Prisen, som gjeng og gjeld. Det gjeng fyre det same: det kommer ud paa eet, gjælder lige meget. 7) strække sig, naae, række. Vatnet gjekk upp aat Husom. Fjorden gjeng langt inn i Landet. 8) komme i en anden Stilling, løbe over, forandre sig. Vinden gjeng til Nords, ↄ: bliver nordlig. Det gjeng i Hop: det krympes sammen. Det gjekk i sunder, gjekk laust, og flere. Jf. Det gjekk Hol paa, ↄ: det revnede, der blev Hul i det. Borken tek til at ganga: Barken begynder at løsnes (= svada, flaga, laupa). 9) gaae bort, forsvinde, blive forødet eller medtaget. Det gjeng etter kvart, som det kjem. Det gjeng myket fyre eit Aar, o.s.v. – I Forbindelse med visse Partikler: Ganga atter, a) tilstoppes; b) blive overgroet (s. attergjengen); c) forfalde, forværres. – Ganga av: a) blive tilovers; b) gaae itu. G. av seg: faae Ende. – G. fraa: a) fragaae, negte; b) gaae udenfor (om en Undtagelse); f. Ex. naar det gjeng fraa den yngste, ↄ: naar man undtager den yngste. (B. Stift). – G. fyre seg: foregaae, indtræffe; ogsaa: gaae an, kunne lykkes. – G. fyre det: omkomme, sætte Livet til. (“Gaa før’ dæ”, Trondh. Helg.). – G. heim-atter: gaae hjem; ogs. gaae igjen (efter Døden). G. ned: glide ned; glide ind (om Mad). – G. paa: taale, udholde; f. Ex. D’er hardt aa ganga paa. – G. til: a) foregaae, tildrage sig; b) medgaae, blive forødet; c) omkomme, sætte Livet til. (B. Stift). – G. um, a) løbe over, vende sig; om Vinden; b) glide ud af Fugerne; om Fjele, Staver i Kar, og desl. – G. undan: a) undflye, undkomme; b) lendse af for Vinden. – G. upp: a) stige, svulme op, om Vandet i Frost; b) løsnes, slides løs (om Baand); ogsaa optøe, brækkes (om Iis); c) brænde op; om et Huus. – G. ut: a) gaae ud, falde bort; b) komme ud (med), komme vel fra noget; f. Ex. Han segjer ikkje meir, en han gjeng ut med; c) føre til noget, faae et vist Udfald; f. Ex. Det gjeng ut paa Skade. (Jf. Utgang). – G. ved: vedgaae, tilstaae. – G. yver: gaae over, faae Ende. – Afledninger ere: Gang, Gonga, Gong, Gjenge, gjengd; desuden Avgang, Framgang, Fraagang o.s.v. Um tilfanget: Tilfanget kjem frå Norsk Ordbog av Ivar Aasen (gjevi ut i 1873). Fyrr hadde Universitetet i Oslo ei netutgåva liggjande ute, men søkjesida gjekk på ryggen ei stund etter at Språksamlingane vart førde yver til Universitetet i Bergen, og ingi ny sida er komi upp der. Difor vart denne søkjesida til, bygd upp av nyo med di søkjesida til UiO alt var daud. Tilfanget er bygt på ei digital utgåva av Norsk Ordbog som flaut umkring på netet i litt ulike utgåvor. Me hev gjort sume rettingar i samsvar med papirutgåva frå 1873 og lagt på merknader i uppslag som peikar til fyrre eller næste uppslaget.

Aasen

gang m.
   1. det å ganga (i tyd. 1.), gonge (òg "gång" Vestl o.fl.). Vera å gange, vera på ferde, i rørsle, "å gångje" (SoFj), òg å "gågnå" (vel av gl. dat.). Å.
   2. det å glida, skrida fram, fart (jfr. ganga 2.). Få båten på ~, det gjeng sin jamne ~, t.d. um eit arbeid. Å.
   3. det å stiga, svella upp, gøysa (jfr. sjøgang, brjostgang); serleg um æsing, as; òg gjær kveik. Setja ~ på ølet, setja as i ølet. Å.
   4. (lang-smalt) rom ved inngangen åt eit hus eller husvære, eller millom ulike deler av eit hus (jfr. gong, sval), Å, B.
   5. veg, stig, t.d. i ein hage; òg laup, renne, kanal, Å, soleis t.d. um pipor og smog i vokstrar eller dyr, røyr eller pipe åt røyk, Sn.
   6. malmår i fjellet (Nedenes o.fl.), Å, (Shl), V.
   7. måla list eller line på eit farty (jfr. målargang ) (No), Å (Shl), V.
   8. kant med farge som skil seg ut, på duk eller plagg (Tel, Hal), Å.
   9. greide i klokkor som saman med regulatoren held jamn rørsle, Sn, B.
   10. so mykje som gjeng eller tarvst i ein gong, porsjon. Ein ~ mat, eit mål mat; drikka ein ~ kaffi, drikka ein kopp kaffi; han gav han ein ~ juling, han gav honom ei dengsle. Sn.
   11. so mange einskildting som trengst til eit visst fyremål eller til å utgjera ein heilskap, sett, Sn, B; soleis um ein full klædnad, klædegang (Austl), Å, (jfr. sneisgang, hesteskogang Gbr o.fl.), R(knappegang), Sn.
   12. botn, sole på fotbunad (Vestl), Å.
   13. maskin-del som ligg um ein ås og tener til å stydja eller bera han medan han gjeng (jfr. åsgang, tappgang). Sn, B.
   14. hava ~ med, hava høve til, råd til; hava lett for (Ø. Slidre o.fl. i Va), R. Gn. gangr; òg i nisl. gangur, frå t.

Um tilfanget:
Tilfanget kjem frå Grunnmanuskriptet hjå Universitetet i Oslo, den gongen Universitetet i Oslo dreiv Språksamlingane og åtte Grunnmanuskriptet. Søkjesida deira låg ei stund nede både tidt og ofte, og slik vart fyrsteutgåva av denne søkjesida til og lagt ein løynd stad på folk.uio.no (som var langt stødugare en edd.uio.no) til eige bruk. Sidan tok Universitetet i Bergen yver Språksamlingane – og rettane til tilfanget, medan denne søkjesida flutte til ordboki.no då folk.uio.no-tenesta vart lagd ned. Tilfanget skal vera likt, men framsyningi skil seg noko.

Gang, m.
  1) Gang, Gaaen; Fodvandring. Afvig. Gaang, B. Stift og fl. Vera aa Gange: være paa Færde, i Bevægelse. Lyder som “aa gaangje”, Nordre Berg. Paa Sdm. ogsaa “aa gaagnaa”, vistnok af et gammelt Dativ: á göngunum.
  2) glidende Bevægelse, Fart, Fremskriden. Faa Baaten paa Gang. Det gjeng sin jamne Gang (f. Ex om et Arbeide).
  3) Stigning, Opsvulmen, Opbruusning. Jf. Sjogang, Brjostgang. Særskilt om Gjæring. Setja Gang paa Ølet: faae Øl til at gjære. Ogsaa om selve Gjæringsstoffet (= Gjær, Kveik).
  4) Gangrum, Indgang til et Værelse; Entree. (Jf. Gong, f. og Sval).
  5) Vei, Gangsti (f. Ex. i en Have); ogsaa Løb, Rende, Kanal.
  6) Malm-Aare, Ertsgang i et Bjerg. (Nedenæs og flere).
  6) en malet List eller Linie paa Siden af et Fartøi. Nordl.
  8) en Kant med en afvigende Farve, paa Duge eller Tørklæder. Tel. Hall.
  9) Klædning, et Sæt af Klæder (Overklæder); ogsaa kaldet “Klædegang”. Østl. Jf. Gangverja.
  10) Bund eller Saaler i Fodtøi. B. Stift. Jf. Gong, f. Gonga, f.

ganga, v.n. (gjeng, gjekk, gjenget), at gaae. Formerne lyde forskjelligt; saaledes Inf. ganga, Hard. Voss; gaanga, Nhl. og flere, gange Rbg. Tel. Hall. Vald. gang’, Trondh.; og dernæst i en kortere Form: ga, Hard. Nhl. Ndm. Ork. Helg. og gaa, som er mest alm. Imperativ: gakk! i Fl. gange (gangje); nogle St. kun forkortet: ga el. gaa! Indik. Præs. gjeng’e (gjæng), Tel. Rbg. Jæd. Hard. Voss, Sdm., ogsaa: gjæ’, Sdm., ellers: gaar, mere alm. Fl. ganga, gaa. Impf. gjekk (ee), tildeels “gjikk”; i Fl. gingo, gjinge, Hall. Vald. Nhl. og fl. Konj. ginge (gjengje, gjøngje, Tel.). Supin. gjenget/gjenge, sædvanlig gjengje (og gjingje), B. Stift og fl., ellers gangje, Hall. Vald., forkortet: gjee, Nhl. Sdm. og gaatt, mere alm. (Jf. gjengen). G.N. ganga (geng, gékk, gengit); Ang. gangan (geong); Eng. go, Holl. og Nt. gaan. – Betydning:
  1) gaae, bevæge sig fremad med Fødderne; om Dyr og Mennesker. Tildeels ogsaa om Fremskridning uden Fødder; saaledes om Fiskene; f. Ex. Laksen gjeng upp i Elvi. Jf. renna, siga.
  2) glide afsted formedelst Tyngde, Tryk eller drivende Kraft; f. Ex. om Vand, om Jordskred, om Fartøi paa Vandet. Ogsaa med Betydn. seile; f. Ex. Han gjekk upp um Neset, ↄ: han seilede saa høit mod Vinden, at han fik Næsset i Læ.
  3) være i Bevægelse, f. Ex. om en Maskine, en Mølle, et Uhr. Det gjekk Brjostet paa honom, ↄ: hans Bryst bevægede sig stærkt (af tungt Aandedræt). Særskilt om gjærende Vædske. Faa Ølet til aa ganga, ↄ: gjære, komme i Gjæring.
  4) skride fremad, komme længere. Om Tiden; om Sol og Maane; ogsaa om et Arbeide, en Sag.
  5) gaae paa en vis Maade, føie sig, lykkes, løbe af. Det gjeng fort, seint, traatt, vel, illa.
  6) gjælde, være gangbar. Den Prisen, som gjeng og gjeld. Det gjeng fyre det same: det kommer ud paa eet, gjælder lige meget.
  7) strække sig, naae, række. Vatnet gjekk upp aat Husom. Fjorden gjeng langt inn i Landet.
  8) komme i en anden Stilling, løbe over, forandre sig. Vinden gjeng til Nords, ↄ: bliver nordlig. Det gjeng i Hop: det krympes sammen. Det gjekk i sunder, gjekk laust, og flere. Jf. Det gjekk Hol paa, ↄ: det revnede, der blev Hul i det. Borken tek til at ganga: Barken begynder at løsnes (= svada, flaga, laupa).
  9) gaae bort, forsvinde, blive forødet eller medtaget. Det gjeng etter kvart, som det kjem. Det gjeng myket fyre eit Aar, o.s.v. – I Forbindelse med visse Partikler: Ganga atter, a) tilstoppes; b) blive overgroet (s. attergjengen); c) forfalde, forværres. – Ganga av: a) blive tilovers; b) gaae itu. G. av seg: faae Ende. – G. fraa: a) fragaae, negte; b) gaae udenfor (om en Undtagelse); f. Ex. naar det gjeng fraa den yngste, ↄ: naar man undtager den yngste. (B. Stift). – G. fyre seg: foregaae, indtræffe; ogsaa: gaae an, kunne lykkes. – G. fyre det: omkomme, sætte Livet til. (“Gaa før’ dæ”, Trondh. Helg.). – G. heim-atter: gaae hjem; ogs. gaae igjen (efter Døden). G. ned: glide ned; glide ind (om Mad). – G. paa: taale, udholde; f. Ex. D’er hardt aa ganga paa. – G. til: a) foregaae, tildrage sig; b) medgaae, blive forødet; c) omkomme, sætte Livet til. (B. Stift). – G. um, a) løbe over, vende sig; om Vinden; b) glide ud af Fugerne; om Fjele, Staver i Kar, og desl. – G. undan: a) undflye, undkomme; b) lendse af for Vinden. – G. upp: a) stige, svulme op, om Vandet i Frost; b) løsnes, slides løs (om Baand); ogsaa optøe, brækkes (om Iis); c) brænde op; om et Huus. – G. ut: a) gaae ud, falde bort; b) komme ud (med), komme vel fra noget; f. Ex. Han segjer ikkje meir, en han gjeng ut med; c) føre til noget, faae et vist Udfald; f. Ex. Det gjeng ut paa Skade. (Jf. Utgang). – G. ved: vedgaae, tilstaae. – G. yver: gaae over, faae Ende. – Afledninger ere: Gang, Gonga, Gong, Gjenge, gjengd; desuden Avgang, Framgang, Fraagang o.s.v.

Um tilfanget:
Tilfanget kjem frå Norsk Ordbog av Ivar Aasen (gjevi ut i 1873). Fyrr hadde Universitetet i Oslo ei netutgåva liggjande ute, men søkjesida gjekk på ryggen ei stund etter at Språksamlingane vart førde yver til Universitetet i Bergen, og ingi ny sida er komi upp der. Difor vart denne søkjesida til, bygd upp av nyo med di søkjesida til UiO alt var daud. Tilfanget er bygt på ei digital utgåva av Norsk Ordbog som flaut umkring på netet i litt ulike utgåvor. Me hev gjort sume rettingar i samsvar med papirutgåva frå 1873 og lagt på merknader i uppslag som peikar til fyrre eller næste uppslaget.